Ня зграя крумкачоў збіралася
На груды цьмеюць костак,
за Волгай, ноччу, ўкруг агнёў
Удалых шайка собиралась.
Якая сумесь вопраткі і асоб,
плямёнаў, прыслоўяў, станаў!
з капелюша, з келляў, з сутарэнняў
Яны шкла для здабыткі!
Тут мэта адна для ўсіх сэрцаў -
Жывуць без улады, без закона.
Між імі бачыць і уцякач
З брэг ваяўнічага Дона,
І ў чорных кудзерах габрэй,
І дзікія сыны стэпаў,
калмык, башкирец пачварны,
І рыжы фін, і з лянотай бяздзейнай
Усюды вандроўны цыган!
небяспека, кроў, распуста, падман -
Сутнасць повязі страшнага сямейства;
той іх, хто з каменнай душой
Прайшоў усе ступені ліхадзейства;
Хто рэжа хладный рукой
Ўдовы з беднай сіратой,
Каму смешна дзяцей стагнотах,
Хто не даруе, не літуе,
Хто Весялін забойства,
Як юнака любові спатканне.
сціхла ўсё, цяпер месяц
Свой бледнае святло на іх наводзіць,
І чарка пеннага віна
З рук у іншыя пераходзіць.
Простерто на зямлі сырой,
Іншыя чуйна засынаюць, -
І сны злавесныя лётаюць
Над іх злачыннай галавой.
Іншым апавяданні скарачаюць
Панурай ночы бяздзейны гадзіну;
Змоўклі ўсе - іх займае
Прышэльца новага аповяд,
І ўсё вакол яго слухае:
«Нас было двое: брат і я.
Раслі мы разам; наша моладзь
Выгадавала чужая сям'я:
нам, дзецям, жыццё была не ў радасць;
Ужо мы ведалі патрэбы голас,
Зносілі горкае нянавісць,
І рана хвалявала нас
Жорсткай зайздрасці пакута.
Не заставалася ў сірот
Ні беднай хатка, ні поля;
Мы жылі ў гора, сярод клопатаў,
Надакучыла нам гэтая доля,
І пагадзіліся паміж сабой
Мы жэрабя выпрабаваць іншай:
У таварышы сабе мы ўзялі
Булатны нож ды цёмная ноч;
Забыліся нясмеласць і смутку,
А сумленне адагналі прэч.
брат, юнацтва, юнацтва заліхвацкая!
Жыццё ў той час было нам,
калі, пагібель пагарджаючы,
Мы ўсё дзялілі папалам.
бывала, толькі месяц ясны
Ўзыдзе і стане сярод нябёсаў,
З падзямелля мы ў лес
Ідзем на промысел небяспечны.
За дрэвам сядзім і чакаем:
Ці ідзе позняя дарагі
Багаты жыд іль поп убогай, -
усё наша! всё сабе бярэм.
зімой, бывала, у ноч глухую
Закладзем тройку маладое,
Спяваем і свіршчоў і стралой
Ляцім над снежнай глыбінёй.
Хто не баяўся нашай сустрэчы?
Убачыў у харчэўні свечкі -
туды! да брамы, і stuc,
Гаспадыню гучна выклікаем,
Ўвайшлі - усё дарма: пьем, ямо
І чырвоных дзяўчат лашчым!
І што ж? папаліся малайцы;
Не доўга браты балявалі;
Злавілі нас - і кавалі
Нас адно да аднаго прыкавалі,
І варта адвяла ў астрог.
Я старэйшы быў пяццю гадамі
І вынесці больш брата мог.
У ланцугах, за душна сценамі
Я ацалеў - ён зьнямог.
З цяжкасцю дыхаючы, знемагаючы тугою,
У забыццё, гарачай галавой
Схіляючыся да майго пляча,
ён паміраў, цвёрдыя всечасно:
«Мне душна тут ... я ў лес хачу ...
вады, вады!..»Але я дарэмна
Пакутніку ваду падаваў:
Ён зноў смагаю стамляўся,
І градам пот пасьля яго каціўся.
У ім кроў і думкі хваляваў
Жар атрутнага хваробы;
Ужо ён мяне не пазнаваў
І штохвілінна заклікаў
Да сябе таварыша і сябра.
Ён казаў: «Дзе схаваўся ты?
Куды свой таемны шлях накіраваў?
Навошта мой брат мяне пакінуў
Сярод гэтай смуроднай цемры?
Ці ня ён сам ад мірных ральнічае
Мяне ў дрымучы лес пераманіў,
І ноччу там, Маголаў і страшна,
Забойства першы навучыў?
Зараз ён без мяне на волі
Адзін гуляе ў чыстым полі,
Цяжкім махае кісцянём
І забыўся ў зайздроснай долі
Ён пра свайго кампаньёна зусім!..»
То зноў разгараліся ў ім
Надакучлівы сумлення пакуты:
Перад ім тоўпіліся прывідамі,
Пагражаючы пальцам здалёку.
Усіх часцей вобраз старога,
Даўно зарэзанага намі,
Яму на думкі прыходзіў;
хворы, заціснуўшы вочы рукамі,
За старца так мяне маліў:
«Брат! злітуйся над яго слязьмі!
Не рэж яго на старасць гадоў ...
Мне лядашчы крык яго жудасны ...
Пусці яго - ён не небяспечны;
У ім крыві кроплі цёплай няма ...
ня смейся, брат, супраць Седзін,
Ня муч яго ... а ўжо ж малітвамі
Змякчыць за нас ён божы гнеў!..»
Я слухаў, жах адолеўшы;
Хацеў суняць хворага слёзы
І выдаліць пустыя мары.
Ён бачыў скокі мерцвякоў,
У турму тых, хто прыйшоў з лясоў,
То чуў іх жудасны шэпт,
То раптам пагоні блізкі тупат,
І дзіка погляд яго ззяў,
Стаялі валасы гарою,
І ўвесь як ліст ён трапятаў.
То уяўляў ужо бачыць перад сабою
На плошчах натоўпу людзей,
І страшны ход да месца пакарання,
Я пугу, і грозных катаў ...
без пачуццяў, выкананы боязі,
Брат упадал да мяне на грудзі.
Так праводзіў я дні і ночы,
Не мог хвіліны адпачыць,
І сну не ведалі нашы вочы.
Але маладосць сваё ўзяла:
Зноў сілы брата вярнуліся,
Хвароба жудасная прайшла,
I з ёй мары адышлі.
уваскрэсла мы. тады мацней
Ўзяла туга па ранейшай долі;
Душа рвалася да лясоў і да волі,
Алкаеў паветра палёў.
Нам тошен быў і змрок вязніцы,
І скрозь рашоткі святло дзяньніц,
І варты клік, і звон ланцугоў,
І лёгкі шум залётнай птушкі.
Па вуліцах аднойчы мы,
У ланцугах, для гарадской турмы
Афіцэры замест podayanye,
І пагадзіліся ў цішыні
Выканаць даўняе жаданне;
Рака шумела ў баку,
Мы да яе - і з берагоў высокіх
усе! паплылі ў водах глыбокіх.
Ланцугамі агульнымі грыміць,
Б'ём хвалі дружнымі нагамі,
Пяшчаны бачым астравок
І, рассякаючы хуткі ток,
туды імкнемся. Услед за намі
крычаць: «вывудзіў! злоўлены! сыдуць!»
Два вартавыя здалёк плывуць,
Але ўжо на востраў мы ступаем,
Кайданы каменем разбіваем,
Адзін з аднаго рвёмся шматкі вопраткі,
Абцяжараныя вадою ...
Пагоню бачым за сабою;
але смела, поўныя надзей,
Сядзім і чакаем. Адзін ужо тоне,
то захлынецца, то застонет
І як свінец пайшоў на дно.
Іншы праплыў уж глыбіню,
З стрэльбай у руках, ён ўброд упарта,
НЕ уваж крыку мойму,
ідзе, але ў галаву яму
Два камяні паляцелі прама -
І хлынула на хвалі кроў;
Ён патануў - мы ў ваду зноў,
За намі гнацца не асмеліліся,
Мы берагоў дасягнуць паспелі
І ў лес сышлі. Але бедны брат ...
І праца і хваляў восеньскі холад
Нядаўніх сіл яго пазбавілі:
Зноў хвароба яго зламаў,
І злыя мары наведалі.
Тры дні хворы не казаў
І не звёў вачэй дрымотаю;
У чацвёрты Грустно клопатам,
Здавалася, ён выкананы быў;
паклікаў мяне, паціснуў мне руку,
Патухлы погляд адлюстраваў
асільваюць муку;
рука задрогла, ён уздыхнуў
І на грудзях маёй заснуў.
Над хладный целам я застаўся,
Тры ночы з ім не расставаўся,
усё чакаў, ачуецца Ці мярцвяк?
І горка плакаў. нарэшце
узяў рыдлёўку; грэшную малітву
Над братнему ямай здзейсніў
І цела ў зямлю пахаваў ...
Потым на ранейшую лавітву
Пайшоў адзін ... Але ранейшых гадоў
Ужо не дачакаюся: іх няма, як няма!
балі, вясёлыя начлегі
І нашы буяныя набегі -
Магіла брата ўсё ўзяла.
141
гібець пануры, самотны,
Скамянеў мой дух жорсткі,
І ў сэрцы жаль памерла.
Але часам шкадую маршчыны:
Мне страшна рэзаць старога;
На bezzashtitnыe sedinы
Ня падымаецца рука.
Я памятаю, як у турме жорсткай
хворы, у ланцугах, пазбаўлены сілы,
без памяці, у роспачы глыбокай
За старца брат мяне маліў ».
