Выдавецтва *
Узяўшыся клапаціцца аб выданні Аповесцяў І. П. Вавёрчына, прапанаваных цяпер публіцы, мы жадалі да гэтых далучыць хоць кароткі жыццяпіс нябожчыка аўтара і тым збольшага задаволіць справядліваму цікаўнасці аматараў айчыннай славеснасці. На тое звярнуліся было мы да Мар'і Аляксееўне Трафилиной, бліжэйшай сваячцы і спадчынніцы Івана Пятровіча Вавёрчына; але, на жаль, ёй немагчыма было нам даставіць ніякага пра яго весткі, бо нябожчык зусім не быў ёй знакам. Яна раіла нам паставіцца па гэтым прадмеце да аднаму шаноўнаму мужу, былому сябрам Івану Пятровічу. Мы рушылі ўслед гэтаму радзе і на ліст наша атрымалі ніжэйзгаданы жаданы адказ. Змяшчаем яго без усякіх пераменаў і заўваг, як каштоўны помнік высакароднага ладу меркаванняў і кранальнага дружнасьць, а разам з тым як і вельмі дастатковую біяграфічны вестку.
Шаноўны пане мой ** **!
Шаноўны ліст ваша ад 15-га гэтага месяца атрымаць меў я гонар 23 гэтага самага месяца, ў якім вы выказваеце мне сваё жаданне мець падрабязнае вестку пра час нараджэння і смерці, аб службе, аб хатніх абставінах, таксама і пра заняткі і нораве нябожчыка Івана Пятровіча Вавёрчына, былога майго шчырага сябра і суседа па маёнтку. З вялікім маім задавальненнем выконваю гэтае ваша жаданне і пасылае да вас, шаноўны пане мой, усё, што з яго размоў, а таксама з уласных маіх назіранняў запомніць магу.
Іван Пятровіч Вавёрчын нарадзіўся ад сумленных і высакародных бацькоў у 1798 годзе ў сяле Горюхине. Нябожчык бацька ягоны, секунд-маёр Пётр Іванавіч Вавёрчын, быў жанаты на дзяўчыне Пелагеі Гаўрылаўне з дому Трафилиных. Ён быў чалавек не багаты, але ўмераны, і па частцы гаспадаркі вельмі цямлівы. Сын іх атрымаў першапачатковую адукацыю ад вясковага дзяка. Якраз гэтага шаноўнаму мужу быў ён, здаецца, абавязаны ахвотна да чытання і заняткаў па частцы рускай славеснасці. У 1815 годзе ўступіў ён у службу ў пяхотны егерскі полк (лікам не запомню), ў якім і знаходзіўся да самага 1823 года. Смерць яго бацькоў, амаль у адзін час якая здарылася, змусіць яго падаць у адстаўку і прыехаць у сяло Горюхино, сваю Отчын.
Уступіўшы ва ўпраўленне маёнтка, Іван Пятровіч, па прычыне сваёй неспрактыкаванасці і колісь, у хуткім часе запусціў гаспадарка і прыслабіў строгі парадак, заведзены нябожчыкам яго бацькам. Змяніўшы спраўнага і ўвішнага старасту, якім сяляне яго (па іх звычцы) былі незадаволеныя, даручыў ён кіраванне вёскі старой сваёй ключніца, набыла яго даверанасць мастацтвам распавядаць гісторыі. Гэтая дурная старая не ўмела ніколі адрозніць двадцатипятирублевой асігнацыі ад пятидесятирублевой; сяляне, якім яна ўсім была кума, яе зусім не баяліся; імі абраны стараста да таго ім патуралі, плутуя заадно, што Іван Пятровіч прымушаны быў адмяніць паншчыну і заснаваць вельмі ўмераны чынш; але і тут сяляне, карыстаючыся яго слабасці, на першы год выпыталі сабе знарочыстую льготу, а ў наступныя больш за дзве траціны аброку плацілі арэхамі, брусніц і таму падобным; і тут былі нядоімкі.
Былі наперад прыяцель нябожчыку бацьку Івана Пятровіча, я пачытаў абавязкам прапаноўваць і сыну свае парады і неаднаразова выклікаўся аднавіць ранейшы, ім ўпушчаны, парадак. Дзеля гэтага, прыехаўшы аднойчы да яго, запатрабаваў я гаспадарчыя кнігі, настойліва коркавы Узрост, і ў прысутнасці Івана Пятровіча заняўся разглядам гэтых. Малады гаспадар спачатку стаў ісці за мною са разнастайным увагай і руплівым; але як па рахунках аказалася, што ў апошнія два гады колькасць сялян памножылася, колькасць жа дваровых птушак і хатняй жывёлы знарочыста зменшылася, то Іван Пятровіч здавольваўся сім першым звядзеннем і далей мяне не слухаў, і ў тую самую хвіліну, як я сваімі разысканиями і строгімі допытамі ашуканца старасту ў крайняе замяшанне прывёў і да здзейсненага бязмоўя прымусіў, зь вялікаю маёю прыкрасцю пачуў я Івана Пятровіча моцна захропшага на сваім крэсле. З тых часоў перастаў я ўмешвацца ў яго гаспадарчыя распараджэнні і аддаў яго справы (як і ён сам) распараджэнню усявышняга.
Гэтае сяброўскіх нашых зносін ніколькі, зрэшты, не расстроіла; бо я, спачуваем яго слабасці і згубнаму нядбанне, агульнаму маладым нашым дваранам, шчыра любіў Івана Пятровіча; ды нельга было і не любіць маладога чалавека гэтак рахманага і сумленнага. З свайго боку Іван Пятровіч аказваў павагу да маіх гадах і сардэчна быў да мяне прыхільнік. Да смерці свае ён амаль кожны дзень са мною бачыўся, Даражэй просты маёю Бесядзь, хоць ні звычкамі, ні чынам думак, ні норавам мы большую частку адно з адным не сходствовали.
Іван Пятровіч вёў жыццё самую ўмераны, пазбягаў ўсялякага роду скрайнасцяў; ніколі не здаралася мне бачыць яго падпіўшы (што ў краі нашым за нечуванае цуд ўшанаванні можа); да жаночага жа падлозе меў ён вялікую схільнасць, але сарамлівасць была ў ім праўдзіва дзявочай.
акрамя аповесцяў, пра якія ў лісце вашым згадваць дазволіце, Іван Пятровіч пакінуў мноства рукапісаў, якія часта ў мяне знаходзяцца, Частымі ўжытыя яго ключніцай на розныя хатнія запатрабуе. Такім чынам мінулае зімою усе вокны яе флігеля залепленыя былі першую частку рамана, якога ён не скончыў. Вышэйзгаданыя аповесці былі, здаецца, першым яго вопытам. яны, як казаў Іван Пятровіч, Большую частку справядлівыя і чуваць ім ад розных асоб. Аднак ж імёны ў іх амаль усе выдуманыя ім самім, а назвы вёсак і вёсак запазычаныя з нашага околодка, з-за чаго і мая вёска дзесьці згаданая. Гэта сталася не ад злога якога-небудзь намеры, але адзіна браку ўяўлення.
Іван Пятровіч восенню 1828 года занямог прастудныя трасцаю, Звярнуліся ў гарачку, і памёр, нягледзячы на пільны старанні павятовага нашага лекара, чалавека вельмі майстэрскага, асабліва ў лячэнні закаранелых хвароб, неяк мазалёў і таму падобнага. Ён памёр на маіх руках на 30-м годзе ад нараджэння і пахаваны ў царкве сяла Горюхина блізу нябожчыкаў яго бацькоў.
Іван Пятровіч быў росту сярэдняга, вочы меў шэрыя, воласа русыя, нос прамы; тварам быў бел і хударлявы.
вось, шаноўны пане мой, усё, што мог я ўзгадаць датычна ладу жыцця, заняткаў, нораву і зьнешнасьці нябожчыка суседа і прыяцеля майго. Але ў выпадку, калі заманецца зрабіць з гэтага майго ліста якое-небудзь ўжыванне, всепокорнейше прашу ніяк імя майго не згадваць; бо хоць я вельмі паважаю і люблю выдумшчыкаў, але ў гэтае званне ўступіць мяркую залішнім і ў мае лета непрыстойным. З маё сапраўднае павагай і інш.
1830 годзе лістапада 16.
сяло Nenaradovo
Уважаючы абавязкам пашанаваць волю шаноўнага сябра аўтара нашага, прыносім яму найглыбейшую падзяку за дастаўленыя нам весткі і спадзяемся, што публіка ацэніць іх шчырасць і лагоднасць.
А. П.
